Rozstępy znają wszyscy, to powszechnie występujący problem, który mimo rozwoju różnych nowych technologii, wciąż pozostaje nierozwiązywalny całkowicie. Można jednak coś zrobić, aby zapobiec powstawaniu nowych zmian lub usunąć istniejące.
Rozstępy (nazwa zapewne pochodzi od „rozstąpienia” się warstw skóry) to zjawisko, które w różnym nasileniu dotyczy niemal 90% kobiet w ciąży oraz w okresie dojrzewania prawie 70% dziewcząt i, co może być zaskakujące, 40% chłopców. Zmiany te bywają też kłopotliwe dla kulturystów i innych sportowców zwiększających masę swoich mięśni, a także u ludzi przewlekle stosujących preparaty steroidowe (zarówno zewnętrznie, jak i ogólnie działające) oraz cierpiących na chorobę Cushinga – chorobę nadnerczy, w której poziom hormonów sterydowych jest znacznie podwyższony.
Rozstępy powstają w efekcie nagłego rozciągnięcia skóry oraz degradacji włókien kolagenu i elastyny, które stanowią elementy podporowe skóry odpowiedzialne za jej napięcie, grubość, sprężystość, elastyczność. Prawidłowo zbudowane włókno kolagenu jest bardzo mocne i wytrzymałe na rozciąganie. Samo rozciągnięcie skóry nie może być jedynym powodem występowania tego zjawiska. Jego przyczyny nie są do końca poznane, ale wiadomo, że podstawową rolę w jego genezie odgrywają zmiany hormonalne, które mają miejsce zarówno w okresie dojrzewania, w ciąży, w chorobie Cushinga, jak i u kulturystów stosujących różne preparaty stymulujące. Hormony upośledzają prawidłową syntezę włókien podporowych skóry, w efekcie powstają niepełnowartościowe – kruche i mniej elastyczne struktury, nie wypełniające rozciągającej się skóry.
Na powstawanie rozstępów może także mieć wpływ ubogoskładnikowa dieta, która nie zapewnia niezbędnych substancji do prawidłowego funkcjonowania skóry.
Istnieje również genetycznie uwarunkowana skłonność do powstawania rozstępów, na co nie mamy wpływu, ale możemy eliminować inne czynniki sprzyjające powstawaniu tych zmian.
Spis treści
Co to są rozstępy?
Rozstępy to wrzecionowate pasma, które układają się zazwyczaj linijnie, prostopadle do kierunku rozciągania skóry; mają różną długość i szerokość. Ich powstawanie i ewolucja zmian przypomina procesy zachodzące w formowaniu się blizn czy gojeniu ran.
W początkowym okresie objawiają się ścieńczeniem skóry, która jest nieznacznie zaróżowiona i spłaszczona oraz lekko swędząca, stopniowo zmiany się poszerzają, wydłużają i zmieniają kolor na czerwony lub sinoczerwony – na tym etapie określane są jako rozstępy świeże i jest to moment, w którym lepiej poddają się działaniom leczniczym. Następnie stopniowo ulegają atrofii – zanikowi, stają się zapadnięte, pofałdowane, blado-perłowe i w takiej postaci już pozostają trwale. U osób stosujących preparaty kortykosteroidowe i u chorych na chorobę Cushinga, zmiany te są znacznie szersze i głębsze.
Lokalizacja rozstępów uwarunkowana jest najczęściej depozytami tkanki tłuszczowej i miejscami największego rozciągania skóry. I tak u kobiet w ciąży przeważnie lokalizują się na brzuchu i piersiach. Mogą powstawać nie tylko w trzecim trymestrze ciąży, kiedy zmiana objętości tkanek jest największa. U dorastającej młodzieży rozstępy często powstają wzdłuż kręgosłupa, na udach, piersiach i pośladkach, a u trenujących sporty siłowe w obrębie ramion i obręczy barkowej. W chorobie Cushinga częstą lokalizacją jest skóra pach.
Usuwanie rozstępów
Wszystkie dostępne metody terapeutyczne mogą jedynie poprawić wygląd istniejących rozstępów, ale niestety nie mogą ich usunąć całkowicie. W związku z tym znacznie lepiej jest zapobiegać powstawaniu zmian. Nie jest to całkiem skuteczna metoda, ale jednak pewien zakres manewru istnieje. Bardzo ważnym elementem zapobiegającym powstawaniu zmian jest kontrola nagłego przyrostu, ale i spadku masy ciała.
Nie bez znaczenia jest prawidłowa dieta bogata w wystarczające dawki witamin oraz mikroelementów, zwłaszcza cynku i krzemu. Można ją uzupełniać suplementami diety, na przykład zażywając gotowe preparaty multiwitaminowe uzupełnione minerałami.
Niezmiernie istotna jest właściwa pielęgnacja skóry, bowiem znacznie lepiej funkcjonuje, gdy jest właściwie nawilżona. Dodatkowym, ważnym elementem terapeutycznym jest masaż skóry. Warto go stosować regularnie w sytuacjach zwiększonego ryzyka powstawania zmian w okolicach predysponowanych do ich wystąpienia. Wybór preparatu stosowanego do masażu i pielęgnacji skóry ma drugorzędne znaczenie, nie ma bowiem wiarygodnych doniesień o większej skuteczności działania jednych czy drugich produktów. Natomiast przy wyborze preparatu warto zwrócić uwagę czy zawiera on witaminę C, kwasy owocowe czy preparaty retinolu. Są to bowiem substancje o udowodnionym wpływie na skórę. Systematyczne stosowanie nawilżania skóry już we wczesnych fazach powstawania zmian pomoże je minimalizować.
Z kremów dostępnych na receptę dobre efekty przynosi stosowanie preparatów zawierających retinoidy, pochodne kwasu witaminy A mające szerokie możliwości działania m.in złuszczające i stymulujące powstawanie włókien kolagenowych. Nie można ich jednak stosować u kobiet w ciąży ze względu na działanie teratogenne, czyli uszkadzające płód. Stosowanie ich może zalecić tylko lekarz.
W gabinetach lekarskich istnieje kilka metod, które mogą wpłynąć na wygląd skóry z rozstępami, ważne jest dość wczesne podjęcie działań, bowiem najlepsze efekty można osiągnąć wówczas, gdy zmiany są w fazie początkowej – rozstępy świeże.
W dość obszernej ofercie gabinetów lekarskich i kosmetycznych możemy znaleźć różne propozycje terapii opisywanych zmian. Przyjrzyjmy się im bliżej:
- Mikrodermabrazja – to zabieg polegający na mechanicznym ścieraniu powierzchownych warstw naskórka, mający działanie wygładzające powierzchnię skóry i stymulujące produkcję kolagenu. Zabieg wymaga wielokrotnych powtórzeń. Po zabiegu skóra jest nieznacznie zaczerwieniona, bez wyraźnego uszkodzenia jej ciągłości. Po wykonaniu serii spotkań skóra jest gładsza, bardziej napięta. Stosowanie jedynie tej metody przy usuwaniu rozstępów daje ograniczone efekty terapeutyczne.
- Mezoterapia – polega na dość głębokim ostrzykiwaniu rozstępów substancjami stymulującymi produkcję kolagenu i elastyny, poprawiającymi metabolizm tkanek, co daje efekt lepszego napięcia skóry i zmniejszenia samych rozstępów. Poprawa wyglądu wymaga wykonania serii zabiegów stosowanych w różnych protokołach zabiegowych w zależności od używanych preparatów i stanu klinicznego. Efektów można się spodziewać przy nieznacznie nasilonych zmianach. Od niedawna istnieje mezoterapia bezigłowa wprowadzająca substancje aktywne do skóry z wykorzystaniem pola elektrycznego i ultradźwięków, efekty usuwania rozstępów tą metodą są nieznaczne.
- Peeling kwasem trójchlorooctowym (10-20%) polega na uszkodzeniu powierzchownych warstw skóry i stymulacji jej regeneracji, zabieg wymaga powtórzeń w odstępach ok. 1 miesiąca. Po zabiegu skóra jest zaczerwieniona, piekąca, wymaga stałej ochrony i pielęgnacji przez kilka dni po terapii. Po zakończeniu serii peelingów należy się spodziewać rozjaśnienia skóry, wyrównania jej kolorytu, wzrostu napięcia i spłycenia rozstępów.
- Zabiegi laserowe, wydają się być najbardziej efektywnymi metodami terapeutycznymi, zwłaszcza, gdy są zastosowane w początkowym okresie. Lasery działają na kilku płaszczyznach: usuwaja naczynia powodując bledniecie rozstępów oraz podgrzewając lub niszcząc kolagen stymulują jego regenerację, co spłyca i spłaszcza rozstępy oraz zwiększa napięcie skóry je otaczającej.
Lasery stosowane do usuwania naczyń: 585 nm pulsacyjny laser barwnikowy (FLDL) i 1064 nm laser neodymowo-yagowy (Nd-Yag) – usuwają naczynia powodując rozjaśnienie zmian i jednocześnie zwiększają powstawanie kolagenu. Można je stosować tylko w zmianach o czerwonym zabarwieniu, bowiem to hemoglobina – czerwony barwnik krwi – absorbuje energię światła laserowego, co powoduje uszkodzenie naczyń, a także pobudza metabolizm innych tkanek. Skóra po zabiegu może być zaczerwieniona, obrzęknięta. Zabiegi muszą być wykonywane kilkukrotnie w odstępach ok. 6 tygodniowych. Efektów poprawy jakości, czyli rozjaśnienia, spłycenia i zmniejszenia istniejących zmian, należy spodziewać się po kilku tygodniach. - Osobną grupę urządzeń stosowanych w terapii rozstępów zajmuje IPL – urządzenie emitujące szeroki zakres światła o długości 500-1200 nm, które przy pomocy specjalnych filtrów może docierać do tkanek wywołując usuwanie naczyń oraz podgrzanie i pobudzenie powstawania kolagenu, co przynosi skutek w postaci rozjaśnienia i spłycenia leczonych zmian. Zabiegi muszą być wykonywane wielokrotnie w odstępach 6-tygodniowych. Po zabiegu, podobnie jak po terapii laserami usuwającymi naczynia, nie ma uszkodzeń skóry wymagających specjalnych działań pielęgnacyjnych.
- Dość interesujące są doniesienia o efektach terapii usuwania rozstępów osiąganych przy zastosowaniu zabiegów łączonych lasera naczyniowego i urządzenia Thermage – emitującego fale radiowe o bardzo wysokiej częstotliwości powodujące silne podgrzanie kolagenu i w efekcie poprawę jego jakości, jak również pobudzenie produkcji nowych włókien. Zabieg z zastosowaniem Thermage stosowany jest jednorazowo i uzupełniony o 2-3 krotne naświetlanie laserem naczyniowym w odstępach 4 tygodniowych. W badaniach histologicznych, czyli mikroskopowej ocenie budowy tkanek, opisywane są zwiększone ilości nowych włókien kolagenu i elastyny. Efektów terapeutycznych należy się spodziewać po kilkunastu tygodniach po zabiegu – rozstępy powinny być bledsze i znacznie spłycone.
Jak wynika z przeglądu stosowanych metod żadna z nich nie obiecuje całkowitego usunięcia rozstępów i wszystkie są przede wszystkim adresowane do zmian świeżych.
Pewną nadzieję na poprawę tej sytuacji budzą lasery fraksyjne. Ich działanie polega na punktowym uszkodzeniu tkanek i zmuszeniu ich do regeneracji. Jest kilka urządzeń pracujących w oparciu o tę zasadę. Mniej uszkadzające, emitujące światło o długości 1550 nm, którego energia pochłaniana jest przez wodę zawartą w tkankach, powodując ich podgrzanie i w efekcie uszkodzenie termiczne. Proces regeneracji toczy się pod nieuszkodzoną najbardziej powierzchowną warstwą naskórka. Lasery te od czterech lat znajdują coraz szersze zastosowanie i popularność w regeneracji i poprawie jakości skóry, również w terapii rozstępów zanikowych.
Drugą grupę laserów stanowią lasery ablacyjne działające w oparciu o opisaną technikę punktową, z tą tylko różnicą, że odparowują punktowo całą grubość naświetlanych zmian, co wiąże się z uszkodzeniem ciągłości skóry, możliwością nadkażeń i dłuższym procesem regeneracji po zabiegu. Zabiegi te również wymagają wykonania cyklu naświetlań. Czasem efektem ubocznym ich działania mogą być przebarwienia skóry. Efekty pojawiają się po kilku tygodniach, skóra wyraźnie jest napięta, jej powierzchnia wyrównana, zbliżona jakością do otaczających, zdrowych tkanek. Nie zmienia się tylko jej zabarwienie, nadal pozostaje jaśniejsze niż normalna, zdrowa skóra.
Pojawiły się ostatnio doniesienia, ze powoli zbliżamy się do rozwiązania również tego problemu. Służą temu lasery (excimerowy emitujący światło o długości 308 nm) i urządzenia emitujące światło z zakresu ultrafioletu, które ma właściwości zwiększające produkcję pigmentu w skórze, powodujące przerost i zwiększenie liczby melanocytów, czyli komórek barwnikowych skóry.
Jak widzimy, gdy pojawią się rozstępy czeka nas długa i mozolna praca z zastosowaniem wielu, skomplikowanych urządzeń, często z okresowym dyskomfortem związanym z uszkodzeniem skóry i z niezbędną cierpliwością w oczekiwaniu na efekty. Możemy uzyskać poprawę czy niemal usunięcie powstałych rozstępów skóry i w kategoriach poprawy, a nie całkowitego usunięcia, należy oceniać sukcesy stosowanych metod.
Tekst ukazał się drukiem w „Dermatologia i uroda, wiosna – lato 2009, pismo dla pacjentów”.